architektura krajobrazukrajobraz kulturowyProjektowanie ogrodów

Charakterystyka historyczna Wojkowa, w ramach studiów przedprojektowych.

O początkach wsi Wojków wiemy niewiele. Z układu geograficznego osady wnioskować można że nie ma ona nic wspólnego z kolonizacją Kotliny Jeleniogórskiej na prawie niemieckim w XIV wieku. Osada nie dysponuje żadnym areałem pól uprawnych, który niezbędny jest do funkcjonowania takiej wsi. Z trzech stron otoczona jest górami porośniętymi zwartym lasem, a tereny na wschód od niej to podmokłe łąki, które przynależne były do dworu i folwarku Neuhof. Sugeruje to, że wieś powstała jako osada ludności najemnej pracującej na rzecz folwarku, który powstał jako zaplecze dworu. Dwór ten założony został w roku 1570, przez ówczesnego Właściciela Kowar, hrabiego Kaspara von Schaffgotscha. Wiadomo że przy dworze działał duży folwark, a nawet browar. Do pracy w majątku potrzebny był znaczny zasób siły roboczej i być może też wtedy powstała wieś, w której mieszkała ludność najemna, oraz rzemieślnicy pracujący na rzecz dworu i folwarku. Inne przekazy, które przesuwają powstanie dworu nawet na pierwszą połowę XIV wieku, nie znajdują potwierdzenia w materiale źródłowym i mają się nijak do sytuacji społeczno gospodarczej Kotlinie Jeleniogórskiej, w której geneza powstania folwarków i wsi folwarcznych związana jest z upadkiem gospodarki czynszowej, po wyniszczającym okresie wojen husyckich, kiedy to miejscowa szlachta poszukiwała innych form działalności gospodarczej na swoich włościach. Wcześniej stabilna sytuacja gospodarcza nie sprzyjała powstawaniu wsi folwarcznych. Ludność dzierżawiąca ziemię we wsiach lokowanych na prawie niemieckim, generowała dostateczny dochód z czynszów i właściciele dóbr nie mieli żadnych powodów do innego typu gospodarowania. Dopiero wojny husyckie spowodowały wyludnienie wsi i wzrost znaczenia stosunkowo bezpiecznych miast, które to rozwinęły się na tyle, że zaczęły stanowić atrakcyjny rynek zbytu dla płodów rolnych, co było asumptem do rozwoju gospodarki

Wojków (jako Howisse) na mapie Księstwa Jaworskiego z połowy XVII wieku

folwarcznej, produkującej żywność i powiązane artykuły na ich potrzeby. Istnieją jednak też inne możliwe przyczyny powstania osiedla w tym miejscu. W XIV i XV wieku nastąpił w Kowarach rozwój górnictwa i produkcji żelaza. Te gałęzie gospodarki wymagały dużej ilości drewna i węgla drzewnego. W Sudetach powstawały wtedy osady kurzackie i drwalskie, w których produkowano drewno, węgiel drzewny, a nawet wytapiano żelazo. Wokół Kowar powstało w owym czasie szereg takich osad, zwłaszcza wzdłuż biegu strumieni, czego przykładem są np. Ścięgny i być może już wtedy powstało osiedle na terenie Wojkowa, zajmujące się tego typu działalnością. Jednak brak jest zapisów i innych dowodów potwierdzających tę tezę. Zmiany w funkcjonowaniu osady nastąpiły w trakcie i po wojnie trzydziestoletniej. Właścicielem Nowego Dworu i Wojkowa był wówczas Hans Ulrich von Schaffgotsch, który był najwierniejszym stronnikiem Albrechta von Wallensteina. Wallenstein w trakcie trwania wojny prowadził bardzo niezależną politykę wobec panujących na śląsku Habsburgów, pertraktując przy tym nawet z protestantami, co miało na celu osłabienie władzy dynastii panującej. Stopniowo zaczął popadać w niełaskę, co ostatecznie doprowadziło do jego śmierci z rąk ludzi cesarza. Także Schaffgotsch, jako jego wierny stronnik poniósł konsekwencje jego działań. Uznany został za zdrajcę, osadzony w więzieniu i ostatecznie zgładzony w 1635 roku. Dobra w okolicach Kowar zostały wówczas skonfiskowane, by następnie trafić w ręce hrabiego von Tscherina. W roku 1747, gdy Śląsk był już pod władzą Prus, majątek wykupił na rzecz Kowar, król Prus Fryderyk II.

Wojków (jako Hohwiesse) na mapie Wielanda i Schubartha (stan na rok 1751)

W okresie po wojnie trzydziestoletniej nastąpił w Kowarach upadek górnictwa i hutnictwa, w których miejsce wkroczyło tkactwo. Także i Wojkowie nastąpił szybki rozwój tej gałęzi gospodarki. Wieś dość szybko stała się ważnym ośrodkiem tkactwa i w roku 1825 było w niej 31 warsztatów bawełniarskich, 26 lniarskich, oraz jeden tasiemkarski. Dobra związane z majątkiem Nowy Dwór znajdowały się wówczas we władaniu książęcej rodzin von Reuss, która wykupiła je w roku 1820 od posiadającego go zaledwie sześć lat Titusa Kopisha.

Wojków (jako Hoh Wiesse) na mapie Kreis Jauer, Schönau u. Bolkenhain (stan: pierwsza połowa XIX wieku)

Właśnie pod rządami rodziny von Reuss Wojków zaczął nabierać obecnego uzdrowiskowego charakteru. W Połowie XIX wieku nastąpił upadek tkactwa chałupniczego, które nie mogło sprostać konkurencji kowarskich manufaktur tkackich. We wsi nastąpił wtedy rozwój turystyki. Wieś stała się popularnym miejscem letniskowym o wysokich walorach krajobrazowych. Rodzina Reuss przebudowała dwór, oraz założyła park. We wsi zaczęły powstawać nowe gospody i pensjonaty przyciągające turystów.

Wojków na mapie Preußisches Urmesstischblatt (stan: lata 50 XIX wieku)

Niezaprzeczalne walory Wojkowa spowodowały też zainteresowanie nim dużych inwestorów. W roku 1899 towarzystwo ubezpieczeniowe Genesungsheime der Versicherungsanstalt Schlesien wykupiło od rodziny Reuss 31 hektarów łąk i wybudowało sanatorium Hochenwiessen , zwane wtedy „Śląskim Davos”. Wkrótce też powstało sanatorium Buchwald, wraz z sanatoryjnym parkiem. We wsi wybudowano również dość liczne obiekty willowe. W roku 1939 wieś dysponowała czterema hotelami i gospodami, prawie trzydziestoma pensjonatami i kwaterami prywatnymi, a łączną ilość miejsc noclegowych szacowano na prawie 200. Po II wojnie światowej wieś utraciła część swojego turystycznego charakteru. Co prawda sanatoria funkcjonują nadal, jako obiekty szpitalne i rehabilitacyjne, lecz większość pensjonatów i kwater prywatnych zostało zasiedlonych jako zwykłe domy mieszkalne.

Wojków na mapie Messtischblatt (stan: lata 20 XX wieku)

W latach ostatnich wraz z rozwojem turystyki w Kotlinie Jeleniogórskiej, obserwuje się wzrost zainteresowania Wojkowem jako miejscowością turystyczną i wieś zaczyna dysponować coraz większą ilością kwater prywatnych i obiektów o charakterze agroturystycznym.

Wojków po raz pierwszy ukazany został na mapie Księstwa Jaworskiego z połowy XVII wieku. Na mapie Wielanda i Schubartha ukazany został jako wieś, której zabudowa koncentruje się wokół strumienia Kalnica i na tej podstawie możemy przypuszczać, że pierwotna zabudowa wsi koncentrowała się właśnie w tym rejonie. Podobnie na mapie powiatów Jaworskiego, Świerzawskiego i Bolkowskiego z pierwszej połowy XIX wieku, oznaczono symbolicznie zabudowę wzdłuż strumienia. Oznaczono tam też młyn, jednak nie można zidentyfikować obecnie jego dokładnej lokalizacji. Mapa Preußisches Urmesstischblatt obrazuje stan zabudowy wsi w połowie XIX wieku, a więc z okresu kiedy Wojków przekształcał się w miejscowość letniskową. Układ zabudowy, a także sieć drożna z grubsza jest tożsamy z zabudową współczesną, oraz tą którą widać na mapie Messtischblatt z lat 20 XX wieku. Z tą różnicą że na mapach z XX wieku pojawiły się sanatoria i związane z nimi parki. Można przypuszczać iż ukazana już na mapie Preußisches Urmesstischblatt zabudowa wzdłuż ulicy Sanatoryjnej i być może częściowo wzdłuż będącej jej przedłużeniem ul. Tadeusza Kościuszki, jest efektem rozwoju funkcji letniskowej miejscowości. Wzdłuż tych ciągów komunikacyjnych obserwuje się największe zagęszczenie budynków, których forma wskazuje na funkcję turystyczną. Najstarsza część osady usytuowana była zaś w rejonie górnego biegu strumienia jak to symbolicznie ukazują mapy wcześniejsze.

Cyfrowy model terenu z oznaczonymi wydzieleniami pól.

Jeśli chodzi o sam opracowywany teren, to nie istniała wcześniej tam żadna zabudowa i stanowił on najprawdopodobniej (ze względu na oddalenie od części siedliskowej miejscowości) składnik areału folwarcznego. Cyfrowy model terenu ukazuje przebiegające przez teren całego planowanego osiedla równoległe pasy pól, o orientacji wschód – zachód, z charakterystycznymi zagłębieniami, stanowiącymi wydzielenia poszczególnych kwater. Kwatery te być może stanowiły wydzielenia konkretnych upraw, lub były działkami dzierżawionymi przez okolicznych mieszkańców, lez ze względu na układ i oddalenie od zabudowań nie stanowiły funkcji siedliskowej. Rów melioracyjny na tyłach posesji, ukazany jest na mapie Messtischblatt, jako ciek wodny, ze spływem w kierunku zachodnim i wraz z przyległą do niej skarpą stanowi element infrastruktury rolniczej (skarpa powstała najprawdopodobniej podczas niwelowania pół pod uprawę), która powstała najpóźniej w XIX wieku.

Wojków na mapie topograficznej z drugiej połowy XX wieku, oznaczoną lokalizacją XIX wiecznej zabudowy i przebiegiem ówczesnej sieci drożnej.

Do najciekawszych składników środowiska kulturowego w sąsiedztwie omawianego terenu, należą pochodzące z końca XIX w. grobowce rodziny von Reuss, zlokalizowane na wzgórzu, na zachód od omawianego terenu. W wykutych w skale i przykrytych kamiennymi płytami mogiłach, spoczywają książę Henryk XXX von Reuss oraz jego małżonka, a zarazem prawnuczka królowej brytyjskiej Wiktorii, księżniczka Fedeora von Reuss. W drugim zaś, ozdobionym krzyżem i inskrypcją w języku niemieckim, spoczywa siostra księcia Maria Klementyna. Za wzgórzem, zlokalizowany jest budynek z drugiej połowy XIX wieku, w którym wedle przekazów mieszkał ostatni miejscowy kat (biorąc pod uwagę że budynek pochodzi z XIX wieku, wydaje się to mało prawdopodobne, zważywszy że w systemie prawnym Królestwa Pruskiego, w tym okresie niemożliwe było wymierzanie kary śmierci lub kaźni poza państwowym systemem penitencjarnym. W budynku tym urządzono obecnie wystawę historycznych urządzeń tortur i kaźni. Zwrócić należy też uwagę na drogę przyległą do osiedla od strony wschodniej, która oznaczona została na mapie Preußisches Urmesstischblatt z połowy XIX wieku. Na północ od osiedla zlokalizowane są zabudowania hotelu z okresu dwudziestolecia międzywojennego, które obecnie stanowią funkcję mieszkaniową.

Nie odnaleziono historycznej ikonografii dla omawianego terenu (ikonografia poświęcona obiektom turystycznym i uzdrowiskowym na terenie osiedla jest dość liczna, jednak nie obejmuje ona peryferii miejscowości).

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *